सदानंद पुंडगे (लेखक)

एक दिवस,एक लेखक...

सदानंद पुंडगे (लेखक)

व्यवसाय : प्राध्यापक,ज्ञानोपसाधना महाविद्यालय,परभणी

प्रकाशित साहित्य-पुस्तक-
'गैंगमेन' (२००५,आत्मकथा)
प्रकाशन : कौन्टीनेंटल प्रकाशन,पुणे

रैल्वेमधील 'फैलवाला'(गैंगमेन) कामगाराच्या घरात जन्म झाला. हलाकीच्या परिस्थितीत नोकरी करुन शिक्षण पूर्ण केले. या परिस्थितीत त्यांचा कॉल बॉय-गैंगमेन-पेंटर-असा झालेला प्रवास....

                                              'झुक झुक झुक आगीन गाडी
                                               धुरांच्या रेषा हवेत काढी...
                                                   पळती झाडे पाहुया,
                                              मामाच्या गावाला जावुया....'

ही कविता ऐकायाला किती गोड वाटते.मात्र त्या आगीन गाडीने आमच्या जीवनाची किती होळपळ केली ते आमचे आम्हालाच माहिती...
ही रेल्वे प्रथम सुरु करते वेळी नैसर्गिक अडचणी फार होत्या.त्या काळी कर्नल ग्रैंट यांनी त्यांच्या पुस्तकात म्हटले आहे
आज या भारतातील रेल्वे जिथुन धावतात ते उंच डोंगर,घनदाट जंगले भेदत जाणारे लोहमार्ग ही इंजीनियरिंगची कौतुकास्पद नमूने समजले जातात पण खरी कमाल इथल्या मजूर गैंगमेनची काम आहेत.
आगीन गाडीच्या खाली जे रुळ् असतात त्यांना जीवापाड जतन करतो...संभाळतो. त्याच्या खाली जी गिट्टी असते त्यावर रोज गाड्यांमधुन घाण पड़ते.त्या घाणितच गैंगमेन ला उन्ह वारा पाऊस अंगावर घेवून ढोर काम करावे लागते.त्याला आपले गाव सोडून मिलोमिल गैंग सोबत भटकाव लागत.
मी रेल्वेतल्या गैंगमेन क्वार्टरच्या गाव संस्कृतीपासून तुटलेल्या वातावरणात कॉलबोय ते गैंगमेन ते पि डब्लू आय ते पेंटर आणि नंतर ज्ञानोपासक महाविद्यालयात प्राध्यापक असा माझ प्रवास...
हे अस जीवन मला मराठी सहित्यामध्ये मला वाचायला मिळाले नाही.अजूनही दलित साहित्यांमध्ये असे अनेक अंधार कोपरे येणे बाकी आहेत.मला माझ हे सार रैल्वेतल जीवन आत्मकथनाच्या रुपात लिहावस वाटल. ते मी आपल्या समोर मांडले आहे.
- लेखक सदानंद पुंडगे
==========================================================================

मराठवाड्यातील इंगोलि (हिंगोली) सारख्या ग्रामीण भागातील तो काळ आणि त्यात वात्सव्य करणारे गैंगमेन कामगार यांच्या कौटुंबिक जीवन आणि कार्यजीवन पद्धत्ति अतिशय प्रभावीपने तिथल्या ग्रामीण भाषेत लेखकाने मांडल्या आहेत. त्या काळात रेल्वे तील नोकरी म्हणजे अतिउच्च दर्जाचा राजाश्रय सेवा समजल जात असत. अनेक बेरोजगार-अशिक्षित शेतात राबनारे मजूर रेल्वे मधील नोकरी मिळने भाग्य समजत होते आणि कोणत्याही शैक्षणिक अटिशिवाय लाइन टाकण्याच्या स्थळी लोकांना हजेरीवर कामाला घेत त्या काळात गैंगमेनला राहायला 'गैंगहट' नव्हत्या त्याऐवजी ते आपल्या कुटुंबासहित वागिनीत (वैगन-मालगाड़ी डब्बा) घर म्हणून निवारा करत. आणि मिलोमिल गावोगाव या गैंग आपल्या कामानिमित्त पुढे जात असत.
माझ्या माहितिपटाच्या निर्मितिमधील बराचसा अभ्यास या आत्मकथानातून झाला आहे तसेच मला माझ्या निर्मिती आणि संशोधन प्रक्रियेत या पुस्तकाची आणि लेखक सदानंद पुंडगे यांच्या आत्मकथानामुळे जुन्या काळातील गैंगमेन कामगार त्यांचे कौटुंबिक,सामाजिक आणि कार्यजीवन निर्मितीत अभ्यासणे आणि मांडणे यात अतिशय मोलाचे मार्गदर्शन मिळाले.
प्रवास करताना आपण ज्या रुळावरून रात्रंदिवस निर्धास्त प्रवास करतो त्याचे सर्व श्रेय या गैंगमेन कामगरांचे आहे...हजारो प्रवास्यांचे प्रवास सुखरूप व्हावे म्हणून हे कामगार सर्व मौसमात रुळात,बोगद्यात्,घाटात,जंगलात सतर्कतेने रुळांची देखभाल करतात आणि वेळप्रसंगी रेल्वे ट्रेनखाली याच कामगाराच्या प्राणाची आहुती दिल्या जाते काम करता करता...
अश्या या कामगरांची आणि त्यांच्या कार्याची दखल घेवून त्यांचे महत्त्व लक्षात घेवून त्यांचा सन्मान करने आवश्यक आहे..माझ्या 'गैंगमेन-अ बैकबोन ऑफ़ इंडियन रेल्वेज्' या माहितीपट ५ वर्षाच्या संशोधन आणि निर्मिती प्रक्रियेत मला या पुस्तकाने एक दिव्य आणि वैचारिक दूरदृष्टि दिली.

त्याबद्दल मी लेखकाचा कायम ऋणी आहे आणि कायमच राहील...हे पुस्तक आपण सर्वानी एकदा तरी वाचावे...

                                                                                                                     सचिन सुशील.
                                                                                                       निर्माता-दिग्दर्शक-लेखक
                                                                 'गैंगमेन-अ बैकबोन ऑफ़ इंडियन रेल्वेज्' माहितीपट.